هیدروپونیک چیست؟با آب کِشت یا کشاورزی بدون خاک آشنا شوید .

هیدروپونیک چیست
هیدروپونیک چیست

هیدروپونیک چیست؟ اولین مطلبی که در کتاب علوم دبستان در مورد گیاهان به ما آموختند این بود که هر گیاهی برای رشد به ۳ عاملِ نور ، هوا و خاک احتیاج دارد. اما امروزه شاید بتوان به این مطلب خرده گرفت و ادعا کرد که همواره اینگونه نخواهد بود. برای اثبات این ادعا به این فکت و حقیقت استناد می‌کنیم، همه‌ی ما می‌دانیم که زندگی و حیات گیاهان به فتوسنتز بستگی دارد در واقع این واکنش شیمیایی است که مواد غذایی و انرژی مورد نیاز برای رشد و‌ نمو گیاه را فراهم می‌کند.

فرمول شیمیایی فتوسنتز از قرار زیر است :

6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2

بنر گل من و تو

بعد از بررسی معادله شیمیایی فوق، می‌بینیم که نامی از خاک برده نشده و گیاه برای زندگی لزوما به خاک احتیاج نخواهد داشت، بلکه کافی است تا به طریقی بتواند عناصر پیش زمینه فتوسنتز را جذب کرده و فتوسنتز نماید. پس به این نتیجه رسیدیم که می‌توان گیاهان را بدون خاک رشد و پرورش داد، به این روش «هیدروپونیک» می‌گویند. در ادامه و در این قسمت از گل من و تو قصد داریم، با مطلب نسبتا جامعی در مورد این روش، شما را با یکی از مدرن ترین شیوه های کشاورزی دنیا آشنا کنیم.

هیدروپونیک در لغت و اصطلاح به چه معنا است ؟

واژه‌ی فرانسوی هیدروپونیک (Hydroponie ) به معنیِ کشت در آب یا آب کشت است، که از دو واژه‌ی یونانی به نام «آب» و «کار یا کاشت » گرفته شده. از آنجائیکه گیاهان را علاوه بر قرار دادن در آب، می‌توان از طریق محلول های مغذی دیگری نیز رشد داد، این روش اصلاحا به کشاورزی بدون خاک گفته می‌شود، اعم از اینکه از آب استفاده شود یا نشود.

معنی هیدروپونیک
معنی هیدروپونیک

هیدروپونیک چیست ؟

هیدروپونیک که به انگلیسی Hydroponics (هایدروپُنِکس ) نامیده می‌شود. روشی برای کشت گیاهان است که در آن از خاک استفاده ‌نمی‌شود، علی رغم آنکه این روش جز روش های مدرن و امروزی شمرده می‌شود اما در شرق آسیا سابقه‌ای تاریخی دارد. در این روش خاک جای خود را به محلول های غنی از مواد مغذی که غالبا مبتنی بر آب است می‌دهد. هیدروپونیک اولين بار توسط دكتر گريك استاد دانشگاه هاي كاليفرنيا بیان شد. دکتر گریگ استاد دانشگاه کالیفرنیا در سال 1936 برای اولین بار نام هیدروپونیک را برای کشت گیاهانی بدون خاک استفاده کرد.

مزایای هیدروپونیک چیست ؟

این روش فواید و مزایای بسیاری دارد، در زیر آنها را نام برده و در ادامه مهم ترین آنها را توضیح خواهیم داد.

  • عدم نیاز به خاک و حل مشکل مناسب و مرغوب نبودن خاک
  • اتوماتیک شدن رشد و کاهش نیاز به نیروی انسانی
  • افزایش ارزش و کیفیت مواد غذایی تولید شده
  • روبه رو نشدن با علف های هرز
  • کاهش استفاده از حشره کش ها و سموم
  • کاهش چشمگیر مصرف آب
  • کاهش ابتلای گیاهان به آفات و بیماری های ناشی از خاک
  • جلوگیری از تلفات ناشی از مریض شدن گیاهان
  • افزایش تولیدات در محیط های کوچک
  • امکان ایجاد تولید در مناطق غیرقابل کشت

وابسته نبودن تولیدات به خاک از مزایای مهم این روش است.

استفاده نشدن از خاک در این روش خود به تنهایی مزایای زیادی را به دنبال دارد. افزایش جمعیت در شهرها و کشور های بزرگ موجب عدم تناسب بین سطوح زمین های زراعی و میزان مطالبات بازار شده و تولیدات کفاف نیاز مردم را نخواهد داد. در این موارد هیدروپونیک می‌تواند کمک شایانی نماید.

✍️ مشکلات و آلودگی های ناشی از خاک را به دنبال نخواهد داشت

در مقیاس های کوچک مثلا در تولیدات خانگی، استفاده نشدن از خاک می‌تواند مشکلات ناشی از خاک از قبیل حساسیت ها، آلودگی ها و همچنین حشرات خاکی را به همراه نداشته باشد چرا که بسیاری از آفات در خاک زندگی کرده و توسط آن حمل شده یا بوجود می‌آیند، بنابراین در روش هیدروپونیک به طور کلی شما با یک سیستم بهداشتی سر و کار دارید که این امر موجب می‌شود با مشکلات ناشی از بیماری هایی که منشا آن خاک است، مواجه نشوید.

✍️ مختص نشدن کشاورزی به مناطق خاصی

از طرفی مسلم است که به دلیل قابل کشت نبودن زمین های مزروعی در تمام نقاط یک کشور، کشاورزی به شهرها و‌ مناطق خاصی مختص شده است، هیدروپونیک می‌تواند راه حل این مشکل باشد به گونه‌ای که بتوان با برنامه‌ای راهبردی نیازهای هر شهر را بومی سازی کرد.

✍️ افزایش کیفیت و مقادیر تولیدات

یکی دیگر از مزایای مهم هیدروپونیک افزایش کیفیت و میزان تولیدات است. در این روش به دلیل استفاده نشدن از خاک، ریشه های گیاه با محلول غذایی به صورت مستقیم تماس پیدا می‌کند و این امر باعث افزایش دسترسی به اکسیژن در مقایسه با خاک می‌شود که نتیجه‌ی آن چندین برابر شدن میزان تولید و افزایش چشم گیر کیفیت آن هاست.

در این روش ریشه های گیاه به طور مستقیم با مواد غذایی مورد نیازش در ارتباط است و برخلاف کاشت در خاک ، نیازی به صرف انرژی برای بدست آوردن آنها نخواهد داشت. لذا این انرژی در رشد و میزان محصول بکار گرفته می‌شود. افزایش تولیدات برای گلخانه های کوچک بسیار مطلوب است. آنها می‌توانند با این روش از فضای محدود گلخانه ی خود چندین برابر همیشه، برداشت داشته باشند.

✍️ کاهش نیاز به آب

از مزایای دیگر هیدروپونیک می‌توان به کاهش مقادیر آب مورد نیاز اشاره کرد، در روش های سنتی کشاورزی و‌ کاشت و پرورش گیاهان، مقادیر زیادی آب به جهت آبیاری نیاز است که حجم بیشتر آنها تبخیر شده یا در دسترس ریشه ها قرار نمی‌گیرد، با توجه به معضل جهانی کمبود آب، هیدروپونیک به دلیل استفاده‌ی کمتر از آب می‌تواند بسیار مفید واقع شود.

✍️ محدود نشدن کشت به فصلی خاص

از دیگر مزایای هیدروپونیک مانند روش کشت گلخانه‌ای، این است که کاشت گیاهان یا محصولات به فصل و زمانی خاص محدود نخواهد شد، از این رو شما می‌توانید در تمام طول سال، نسبت به کاشت هر چه مد نظر دارید اقدام نمایید.

کاشت سبزی به روش هیدروپونیک
کاشت سبزی به روش هیدروپونیک

هیدروپونیک خانگی چیست ؟

هیدروپونیک روش های مختلفی دارد که هر کدام به ابزار متفاوتی نیازمند است، در هر کدام از این روش ها نوع کشت و طریق رساندن مواد مغذی به گیاه متفاوت می‌باشد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. اما شاید عامیانه ترین روش هیدروپونیک را بتوان هیدروپونیک خانگی نامید.

جالب است بدانید نگهداری برخی گیاهان آپارتمانی و یا سبزی و صیفیجات در آب، نوعی هیدروپونیک است. بسیاری از گیاهان از قبیل تربچه، کاهو، کلم و … به خوبی در آب رشد می‌کنند. هنگامی که هر کدام از گیاهان بالا یا مثلا هویجی را می‌خرید، می‌توانید از قسمت انتهایی گیاه آنها را در آب قرار داده تا مجددا شاهد رویش آن باشید، این کار نمونه ای از هیدروپونیک می‌باشد.

هیدروپونیک تنها مختص محصولات زراعی و کشاورزی نیست، بسیاری از گلخانه ها هستند که گیاهان خود را از این طریق پرورش و تکثیر می‌نمایند. در مورد گیاهان آپارتمانی باید این نکته مد نظر قرار بگیرد که تنها برخی گیاهان توانایی زنده ماندن در آب را خواهند داشت، برای شناخت این دسته از گیاهان می‌توانید به مطلب جداگانه ای که در مورد گیاهان آبزی ( گیاهانی که در آب رشد می‌کنند ) تهیه شده مراجعه نمایید.

آشنایی با انواع سیستم های هیدروپونیک و روش کار آنها

هیدروپونیک مکانیسم پیچیده ای است و چندین روش وجود دارد که می توانید برای اطمینان از رسیدن محلول غذایی به گیاهان از آنها استفاده کنید. هر کدام از این مکانیسم ها از لحاظ میزان سرمایه اولیه برای خرید و مقدار پیچیدگی با یکدیگر متفاوت هستند. ما در ادامه شش روش را برای شما شرح خواهیم داد.

روش اول هیدروپونیک ؛ مکانیسم Deepwater Culture

این روش، ساده ترین شیوه‌ی اجرای هیدروپونیک است که به عنوان روش مخزن نیز شناخته می‌شود. در این روش ریشه ها به صورت مستقیم در محلول حاوی مواد مغذی معلق هستند و تولید کنندگان از پمپ هوای آکواریوم برای اکسیژناسیون محلول استفاده کرده تا گیاهان غرق نشوند.

روش دوم هیدروپونیک ؛ مکانیسم Nutrient Film Technique

اگر چه تکنیک فیلم کمی با دردسرهایی همراه است اما به بازده فوق العاده اش می‌ارزد. این روش به جذب اکسیژن هوا از طریق جریان مداوم محلول غذایی توسط ریشه گیاهان بستگی دارد. برای اجرای صحیح این روش، گیاهان باید با شیب کمی رشد کنند که اجازه می دهد محلول به سمت پایین جریان داشته باشد.

روش سوم هیدروپونیک ؛ مکانیسم Aeroponics

این روش که ایروپونیک نام دارد موجب تقویت ریشه ها می‌گردد. در این روش ریشه ها در هوا معلق هستند و تولید کنندگان به‌ وسیله‌ی یک مه گیر برکه یا نازل اسپری، به صورت ضربه ای و پا فشار مواد غذایی را به ریشه ها می‌رسانند.

روش چهارم هیدروپونیک ؛ مکانیسم Wicking

مکانیسم فتیله از آسان ترین و مقرون به صرفه ترین روش های هیدروپونیک می‌باشد. در این تکنیک گیاه و مخزنِ مواد غذایی، توسژ یک رابط که فتیله نام دارد به یکدیگر متصل می‌شوند و مواد غذایی به آرامی و با مرور زمان به گیاه می‌رسد. مواد جاذب مانند پنبه متداول ترین نوع فتیله هستند که به آرامی محلول آب / مواد مغذی را به گیاه منتقل می کنند و موجب تغذیه گیاه می‌گردند.

روش پنجم هیدروپونیک ؛ مکانیسم Ebb & Flow

این تکنیک که به سیستم سیلاب و تخلیه نیز معروف است، مستلزم طغیان منطقه رشد در فواصل زمانی مشخص بر اساس یک تایمر است. در بین سیلاب ها، محلول غذایی دوباره به مخزن تخلیه می شود. این یک روش سطح متوسط است و به آب زیادی احتیاج ندارد.

روش ششم هیدروپونیک ؛ مکانیسم Drip System

در این روش که سیستم قطره ای نام دارد با، یک غذای آهسته از محلول غذایی با استفاده از یک محیط تخلیه کند مانند پشم سنگ، کوکو نارگیل یا پیت ماس به محیط هیدروپونیک توزیع می شود.

سیستم های هیدروپونیک
سیستم های هیدروپونیک

شرایط محیط کشت هیدروپونیک چگونه است ؟

بسته به نوع گیاه کشت شده شرایط متفاوت است اما به طور کلی در این محیط فاکتورهایی نظیر دما، CO2 یا همان دی اکسید کربن، گردش هوا و رطوبت دخیل هستند که در ادامه به طور مختصر به توضیح هر یک خواهیم پرداخت.

فاکتور اول ؛ دما

یکی از مهم ترین فاکتور ها در این روش دما می‌باشد. از آنجاییکه ریشه این گیاهان بعضا در خاک نیست بالا بودن دما باعث گرم شدن بستر کشت شده و امکان پوسیدگی و له شدن ریشه را بیشتر فراهم می‌کند. بالا بودن دما همچنین توقف رشد را نیز در پی خواهد داشت. مناسب ترین دما در این خصوص بین 68 تا 70 درجه فارنهایت می باشد. کاهش بیش از حد دما نیز توقف رشد و زرد شدن گیاهان را در پی خواهد داشت.

فاکتور دوم ؛ دی اکسید کربن CO2

گردش هوا در گلخانه بسیار حیاتی و مهم است. متراکم شدن هوا باعث ایجاد آفات و آسیب ها شده و روند رشد را با خلل مواجه می‌کند. از طرفی هوای گلخانه بابد مملو از دی اکسید کربن باشد. وجود این گاز باعث تنفس بهتر گیاهان و در نتیجه رشد بیشتر آنها خواهد شد.

فاکتور سوم ؛ رطوبت

رطوبت ایده آل برای این فضا 40 الی 60 درصد است افزایش رطوبت بیشتر از این مقدار باعث ایجاد آفات خواهد شد. انواع کپک ها در محیط هایی با رطوبت بالا که از تهویه مناسبی برخوردار نیستند بوجود خواهد آمد.

فاکتور چهارم ؛ نور

از آنجائیکه هیدروپونیک در محیطی مسقف و بسته ایجاد می‌شود غالبا به نور طبیعی خورشید دسترسی ندارد. لذا در این موارد باید نور گیاهان را از طریق نورهای مصنوعی مرتفع نمود. به طور کلی گیاهان به حداقل ۷ الی ۸ ساعت نور در طول روز نیاز خواهند داشت. نبود و یا کمبود نور باعث عدم رشد اصولی گیاهان، توقف و‌ کاهش رشد و پژمردگی و در نهایت مرگ آنها خواهد شد.

سوالات متداول در مورد هیدروپونیک

✍️ آیا گیاهان هیدروپونیک سریعتر رشد می کنند؟

پاسخ به این سوال مهم “بله” قطعی است. ثابت شده است که گیاهان کشت شده به روش هیدروپونیک سریعتر و بزرگتر رشد می کنند زیرا به دست آوردن مواد مغذی از محیط اطراف آنها به انرژی کمتری نیاز دارد. و گیاهان اساساً تمام نیروهایی را که برای جذب این مواد نیاز بود را برای رشد بیشتر مصرف می‌کنند.

✍️ آیا هیدروپونیک نسبت به کشاورزی سنتی به منابع کمتری نیاز دارد؟

ثابت شده است که گیاهانی که روی سیستم هیدروپونیک کار می کنند فقط 10٪ از آب گیاهان زراعی را استفاده می کنند. این پدیده به این دلیل رخ می دهد که آنها دارای یک سیستم محصور هستند و بنابراین لغزش کمتری در روند تغذیه گیاهان وجود دارد. از طرفی به دلیل ارتباط مستقیم ریشه ها با محلول مغذی، نیاز نیست عناصر تغدیه ای را در مقادیر و حجم زیاد استفاده کرد، همچنین تمام این منابع توسط ریشه ها قابل جذب است و مانند خاک مقداری از آن توسط آبیاری دفع نمی‌شود.

✍️ آیا آلوده شدن گیاهان در روش هیدروپونیک کاهش می‌یابد ؟

مزایای جانبی استفاده از هیدروپونیک بسیار زیاد است. اول از همه، علف هرز، آفات کمتر و حداقل بیماری وجود دارد. به این دلیل که گیاهان در یک منطقه کنترل شده نگهداری می شوند و از خاک استفاده نمی شود. به همین دلیل این روش، نیاز به حشره کش ها را به طور قابل توجهی کاهش می دهد. استفاده مکرر از حشره کش ها محیط کشت را فقیر کرده و گیاهان چند ساله را با کاهش کیفیت و همچنین مقاوم شدن در برابر دزهای پایین سموم قرار می‌دهد، که در گذر زمان گیاه مستعد مبتلا شدن به بیماری های بیشتری قرار می‌گیرد.

✍️ آیا کشاورزی سنتی برای محیط زیست بهتر است یا هیدروپونیک ؟

آب در سیستم های هیدروپونیک کمتر تبخیر می شود، کنترل بیشتری دارند (یعنی دما، رطوبت و ترکیب هوا) و به دلیل کاهش آلودگی و ضایعات، برای محیط زیست بهتر هستند.

معایب هیدروپونیک
معایب هیدروپونیک

ایرادات و آسیب های احتمالی هیدروپونیک چیست ؟

✔️ هیدروپونیک فقط برای گیاهان خاصی است

هیدروپونیک همیشه بهترین گزینه برای همه سبزیجات و گیاهان نیست، بسیاری از گیاهان وجود دارند که قابلیت دائمی قرار گرفتن در آب را ندارند و دچار پوسیدگی می‌شوند. همچنین برخی از گیاهان خشک زی هستند و به آب بسیار کمی نیاز دارند. استفاده از این روش برای این نوع گیاهان اصلا توصیه نمی‌شود. لذا روش هیدروپونیک برای گیاهان خاصی محدود است.

✔️ هزینه‌ی بالای هیدروپونیک

مسلم است زمانی که هیدروپونیک شما را در جریان ریز جزئیات و روند رشد می‌گذارد و یک کنترل و احاطه کامل برای شما بوجود می‌آورد باید به یک سیستم کاملی مرتبط باشد. فراهم نمودن این سیستم هزینه های بالایی را در پی دارد و ممکن است برای افرادی که در ابتدای مسیر هستند و سرمایه اولیه چندانی ندارند مناسب نباشد.

✔️آسیب های ناگهانی و وقت گیر بودن

در این روش ممکن است برخی اتفاقات غیر مترقبه مانند خرابی پمپ به گیاهان آسیب برساند. لذا همواره باید تمام دستگاه ها چک و بررسی شود و این کار نیازمند زمان زیادی است. همچنین چون ریشه گیاهان از طریق محلول تغذیه می‌کند این محلول باید کاملا استاندارد باشد، مقادیر زیاد عناصر غذایی یا بهم خوردن PH آن ممکن است باعث‌ آسیبات فراوانی به گیاه گردد. بنابراین بررسی مداوم این عوامل بسیار وقت گیر و زحمت زا می‌باشد.

در این مطلب به بررسی و معرفی روش هیدروپونیک چیست پرداختیم و در خصوص مزایا و معایب آن با شما صحبت کردیم که مزایای روش هیدروپونیک کاملا نشان میدهد که یک روش عالی برای نگهداری و کاشت گیاهان می باشد، شما چه تجربه یا نظری در خصوص این روش دارید؟ حتما در بخش دیدگاه برای ما بنویسید.

مطالب مرتبط :

آبیاری گیاهان آپارتمانی

گیاهان مناسب آب