هر آنچه که باید در خصوص گل لیلیوم (Lily) بدانید : یکی از گلهایی با دیدنش نمیشه عاشقش نشد و گلهای جذاب و بزرگ اون چشم ها رو خیره میکنه و عطر اون مست کننده است، لیلیوم یا سوسنِ، یک گل پیازدار چند ساله که پس از یک دوره گلدهی، مجددا در سال بعد به گل می‌نشیند. لیلیوم از اوایل تابستان تا اواسط پاییز گلهای رنگارنگ معطری را شکوفا می‌کند، از گلهای لیلوم در تزئین سبد ها، تاج ها و دسته گل استفاده میشود. لیلیوم را می‌توان به صورت یک گیاه آپارتمانی پرورش داد و با کمک گلهای آن عطری بینظیر و روح زندگی را به محیط های سرد و کسل هدیه داد. در این قسمت از گل من و تو، به صفر تا صد این گیاه پرطرفدار خواهیم پرداخت.
شرح مشخصات و آشنایی اجمالی با لیلیوم
✔️ نام : لیلیوم (Lilium) یا سوسن (Lily)
✔️ نام علمی ؛ لیلیوم لانگیفلوروم (Lilium longiflorum) یا (Lilium sp)
✔️ خانواده: Liliaceae
✔️ اسامی دیگر ؛ Easter ilily ،November lily،Teppouyuri
✔️ زادگاه ؛ ژاپن و تایلند
✔️ تنوع گونه ها ؛ حدود ۱۰۰ گونه
✔️ ارتفاع گیاه ؛ در ارقام مختلف بین ۱۰۰-۵۰ سانتی‌متر
✔️ خصوصیات ؛ پیازدار، گلده، چندساله، برخی گونه ها معطر
✔️ رنگ گل ؛ صورتی، ارغوانی، بنفش، سفید، زرد و …
تاریخچه‌ی افسانه‌ای گیاه لیلیوم ( اولین لیلیوم چگونه زاده شد؟ )
در افسانه ها آمده هنگامیکه زئوس از همسر دوم خود یعنی آلکمنه دارای پسری به نام هرکول شد. آلکمنه را هنگام زا از دست داد و او فرصت نکرد تا نوزادش را بزرگ کند و به او شیر بدهد. زئوس از این اتفاق بسیار اندوهگین بود و گریه و زاری بچه از شدت گرسنگی، باعث شد تا زئوس دست به اقدامی بزند، او همسر اول خود یعنی هرا را با کمک داروهای بی‌هوشی، به خواب عمیقی فرو برد و در همین حین، هرکول را در آغوش او گذاشت تا از شیر او تغذیه کند. ناگهان هرا از خواب برخواست و وقتی هرکول را در آغوش خودش دید، او را پرتاب کرد و چند قطره از شیر او به زمین ریخت. افسانه‌ها می‌گویند که این چند قطره شیر، در اطراف بهشت ریخته شد و از آنها کهکشان راه شیری به وجود آمد، چند قطره هم روی سیاره زمین ریخت و از آنها اولین گلهای لیلیوم رشد کردند.
لیلیوم در ایران ؛ چرا به لیلیوم سوسن نیز گفته میشود ؟
لیلیوم یکی از نام های دخترانه است که دارای ریشه فارسی و ایرانی بوده و به معنی گل بهشتی می باشد. این نام در ایران باستان و در میان ساسانیان رواج بیشتری داشته است. گل لیلیوم که در زبان فارسی آن را گل سوسن می‌نامند در مناطق شمالی ایران کشت می شود و از جمله گلهای کمیاب بشمار می رود.
دلیلی نامگذاری لیلیوم به سوسن در ایران، بخاطر شباهت ظاهری این گل با گل معروف سوسن چلچراغ می‌باشد. گیاهی که از نظر رنگی تنوع بسیاری داشته و مانند چلچراغ حالتی آویزان دارد. به این سوسن ها در آذربایجان ، گل مریم نیز گفته میشود.
لیلیوم نماد چیست ؟
قدمت تاریخی لیلیوم باعث شده تا در ادوار متفاوت سرشار از نمادهای مختلف باشد، از مصر باستان گرفته تا آیین‌های کهن زرتشتان از قبیل خردادگان. لیلیوم طیف های رنگی مختلفی را شامل میشود که هر کدام سمبل خاص خود را دارا هستند که در ادامه به ترتیب و به صورت جداگانه، به هر کدام خواهیم پرداخت.
لیلیوم سفید نماد چیست ؟
زمانی که بخواهید حس فروتنی، صداقت، نجابت و پاکدامنی را هویدا سازید و به کسی خاطر نشان کنید که این صفات را در وی یافته اید، لیلیوم سفید بهترین انتخاب است. از این رو لیلیوم در تاج های گل مراسم ترحیم استفاده میشود، تا بیانگر احساسات خالص و حس همدردی با صاحب عزا باشد. علاوه بر این با هدیه لیلیوم سفید این مفهوم را به مخاطب می‌رساند که سختی باقی نخواهد ماند و غم رفتنی است. در روم باستان نیز زمانی که شخصی عاشق می‌شد، برای نشان دادن احساسات پاک خود به معشوقه‌اش، لیلیوم سفید هدیه می‌داد.
لیلوم صورتی نشان و نماد چیست؟
لیلیوم صورتی نمادی از بخت و اقبال است، هنگامی که این گل را هدیه بگیرید یا هدیه بدهید به این معنی است که آرزوی اقبال و خوشبختی برای شما شده و یا شما برای کسی این آرزو را خواستارید.
بنابراین بهتر است در مراسمات عروسی، جشن های فارغ‌التحصیلی و موفقیت های شغلی یا تولد ها و سایر اتفاقات این چنینی، لیلیوم صورتی را برای هدیه دادن انتخاب کنید.
لیلیوم زرد نماد چیست ؟
هنگامی که قصد تشکر و یا اعلام رضایت از کسی را دارید، لیلیوم زرد می‌تواند احساس شما را به مخاطبتان القا کند. این گل نماد راضی بودن و شادی است. بیانگر نوعی شور و انرژی درونی است که قرار است به زودی بروز ظاهری پیدا کند.
لیلیوم نارنجی نماد چیست ؟
زمانی که حس غرور دارید و نسبت به کسی افتخار میکنید، برای نشان دادن حستان از لیلیوم نارنجی کمک بگیرد، لیلیوم نارنجی رنگ می‌تواند به خوبی حس غرور و بالندگی شما را منتقل کند.
برای چه مناسبت هایی بهتر است لیلیوم هدیه داد ؟
- تولد یک نوازد و مادر شدن یک زن
- یادآوری پایبند بودن به وعده ها و قول و قرارها
- باردار شدن یک زن
- کسب موفقیت در کار و درس
- اشخاص پاک و بی ریا
- مراسم ترحیم
- جشن های مختلف از روز مادر گرفته تا تولد
- عید نو و …
شرایط و راهنمای نگهداری از گل لیلیوم
برای داشتن یک لیلیوم سرحال لازم است تا با نحوه‌ی نگهداری از آن آشنا شده و با رعایت هر کدام از این فاکتور ها، بتوانید یک لیلیوم زیبا و بینظیر را پرورش دهید.
مناسب ترین خاک برای کاشت پیاز لیلیوم چیست؟
مناسب ترین خاک برای انواع لیلیوم خاک غنی شد، دارای زهکشی خوب، بالا و عاری از هرگونه آفات و بیماری ها است. دقت کنید که خاک بسیار مرطوب و باتلاقی باعث پوسیدن پیاز میشود. نمونه ای از بهترین ترکیب ها برای کاشت لیلیوم به صورت زیر است.
- مخلوطی از خاک باغچه + خاک برگ پوسیده + کود حیوانی + شن + ماسه + پرلیت + پیت ماس
- مخلوطی از خاک کوکوپیت + کوکوچیپس + پرلیت
اکثر گونه‌های لیلیوم خاک کمی اسیدی را ترجیح میدهند. این در صورتی است که برخی از گونه‌ها تحمل خاک اسیدی را ندارند و خاک قلیایی را ترجیح میدهند. لذا بهتر است در صورت عدم آشنایی با لیلوم خود در مورد آن کسب اطلاع نموده و یا از خاک خنثی استفاده کنید. کاشت لیلیوم های اسیدی دوست در خاک قلیایی و با بالعکس باعث میشود گیاهانی ضعیف و کوتاه قد به وجود بیایند.
در خصوص انواع خاک مطلبی کامل داریم که حتما مطالعه کنید.
نکات و نحوه‌ی کاشت پیاز گل لیلیوم
بهترین زمان برای کاشت پیاز گل لیلیوم فصل پاییز است، اگر می‌خواهید گلدهی گیاه خود را مشاهده کنید بهتر است از کاشتن پیاز در فصول گرم جدا خودداری کنید.
بعد از کاشت پیاز باید برای زمانی به مدت ۲ هفته، پیاز را در دمایی سرد ( ۸ درجه سانتی گراد ) نگهداری کنید، تا دوره‌ی سرمایی پیاز گذشته و بتواند شروع به رشد کند. بعد از گذشت این مدت باید گیاه را به دمایی همانند دمای اتاق منتقل کنید.
توصیه میشود زمانی پیاز لیلیوم را بخرید که قصد کاشت آن را دارید، و بلافاصله بعد از خرید پیاز را بکارید. بنابراین بهترین فصل خریدن پیاز نیز پاییز است.
مرحله‌ی بعد برای کاشت پیاز لیلیوم، انتخاب گلدانی عمیق و مناسب است. بهتر است گلدانی به عمق ۲۵ سانت را انتخاب کرده و پیاز را در ۱/۳ پایینی آن بکارید، و مابقی را با خاک مناسب پر کنید. قرار دادن پیاز در عمق زیاد باعث محکم شدن گیاه در خاک میشود، و نیاز به استفاده از پایه را از بین می‌برد.
هنگام کاشت چندین پیاز به صورت همزمان و در یک گلدان، باید فاصله‌ی بین هر کدام از هم حداقل ۱۰ سانتی متر باشد تا مانع گردش هوا و رشد کافی پیاز نشود. بعد از کاشت گیاه را به خوبی آبیاری نموده و آبیاری های بعد را به صورت اصولی و مانند آنچه گفته شد ادامه دهید.
شرایط نوری لیلیوم باید چگونه باشد ؟
محل قرار دادن لیلیوم باید پر نور باشد، که بصورتی که این گیاه بتواند حداقل ۶ ساعت نور در طول روز دریافت کند. اگر چه لیلیوم می‌تواند نور کم را تحمل کند و زنده بماند اما در این صورت، بوته‌ها بلند و علفی خواهند شد و میزان گل دهی یا اندازه گل ها کاهش خواهد یافت. همچنین ممکن است برگهای پایینی گیاه زرد شوند.
برای کاشت گل لیلیوم در باغچه و فضای آزاد، محلی را انتخاب کنید که نیم سایه داشته باشد. در داخل منزل هم بهترین مکان برای قرار دادن گلدان، پشت پنجره نورگیر است.
اگر خونه شما نور کافی نداره میتیوند گیاهان سایه دوست رو که در مطلبی جدا معرفی کردیم مطالعه کنید.
لیلیوم را چگونه و هر چند وقت آبیاری کنیم ؟
نحوه‌ی آبیاری لیلیوم بسیار حائز اهمیت است، این گل باید زمانی آبیاری شود که خاک تا عمق 2 الی 3 سانتی متر خشک شد بهش آب بدهید و دقت شود که از خشک شدن خاک جلوگیری شود، همچنین در هر نوبت آبیاری، حجم آب باید به صورت کم و در چند مرحله به گیاه داده شود، تا در نتیجه غرقابی شدن، پیاز دچار خفگی نشود. همچنین میزان آبیاری نباید زیاد باشد چرا که پیاز گل لیلیوم در صورت ماندن در خاک خیس پوسیده میشود و از بین می‌رود.
آبیاری بیش از اندازه موجب بروز لکه‌های قهوه‌ای رنگ روی برگهای گیاه خواهد شد و یا حتی ممکن است این علائم بروز نکنند و یکباره گیاه پژمرده و نابود شود. لذا بهتر است بین دو آبیاری اجازه دهید سطح خاک گیاه خشک ( ۲ الی ۳ سانت از سطح و نه خشکی عمیق ) شود. آبیاری بیش از حد لیلیوم نیز باعث میشود برگهای گیاه زرد شده و گل‌ها به خوبی باز نشوند.
در زمان آبیاری لیلیوم تنها باید بستر خاک آبیاری شود و از هرگونه آبیاری و یا اسپری کردن برگ های گیاه، خودداری شود زیرا انجام این عمل، سبب ایجاد آفات و بیماری ها در این گیاه میشود.
حتما مطلب نکات مهم در آبیاری گیاهان آپارتمانی رو مطالعه کنید.
لیلیوم را چگونه تقویت و کوددهی کنیم ؟
هنگامی که از لیلیوم در آپارتمان نگهداری میکنید، باید کوددهی را همراه با آبیاری انجام دهید. به صورت که باید کود در آب ترکیب شده و در اختیار گیاه قرار بگیرد.
مهم‌ترین نکته در کوددهی لیلیوم این است که باید تا قبل از جوانه زنی پیاز لیلیوم و خروج آن از خاک، از هر گونه کوددهی پرهیز شود. چرا که در این مرحله باید دمای 8 الی 10 درجه برای رشد گیاه وجود داشته باشد تا گیاه بتواند از مواد غذایی داخل پیاز استفاده کرده و رشد ریشه ثانویه و آغاز جوانه زنی را انجام دهد.
در هنگام رشد گیاه می‌توانید هر دو هفته یکبار کود کامل به مقدار یک گرم در لیتر به گیاه بدهید. کوددهی را در نوبت آبیاری انجام دهید.
کودهای قابل استفاده برای تقویت لیلیوم به شرح زیر است.
- کود NPK 20_20_20 (جهت تقویت رشد )
- کود 36_12_12 ( جهت افزایش میزان و اندازه گل‌ها )
- کود 18_18_18 (جهت تقویت رشد )
در مطلبی جداگانه به بررسی انواع کود کریستالون پرداختیم که مطالعه اون به شما کمک بسیار زیادی خواهد کرد.
دمای مناسب برای نگهداری لیلیوم چه مقدار است ؟
شاید یکی از مهم‌ترین فاکتور ها برای به گل نشستن لیلیوم تنظیم دمای مورد نیاز آن در هر دوره است ، این گیاه در دوره های مختلف به دمای متفاوتی نیاز دارد که در ذیل بیان خواهیم کرد.
✔️ ابتدا حداقل ۲ هفته پیاز را در دمای ۸ الی ۱۰ درجه قرار دهید تا شروع به حیات مجدد نماید. ( این دو هفته می‌تواند قبل یا بعد از کاشت پیاز باشد )
✔️ سپس دما را به ۱۶ درجه برسانید تا جوانه زنی کامل شود و گیاه ریشه بدهد.
✔️ در مرحله‌ی سوم به مدت ۶ هفته آنها را در دمای ۷ درجه قرار دهید تا به گلدهی برسند.
✔️ و در آخر دمای اطراف گیاه را دوباره به ۱۶ درجه برسانید تا گل‌ها باز شوند.
آیا لیلیوم به هرس نیاز دارد ؟
برای هرس لیلیوم می‌توانید از یک قیچی تیز و استریل استفاده کنید. بعد از گلدهی و هنگامی که گل کاملا خراب و خشک شد، باید ساقه‌ی گل‌دهنده را از نزدیک ترین محل به ساقه‌ی اصلی هرس نمود.
بعد از اتمام فرایند گل دهی و با فرارسیدن دوره‌ی سرمای بعدی، ساقه‌ی اصلی را از نزدیک سطح خاک هرس کنید و‌گیاه را در دمای سرد قرار دهید تا پیاز مجددا ساقه‌ی نو برویاند.
از زمان قطع ساقه‌ی اصلی تا رویش ساقه‌ی جدید به گیاه کود نداده و اجازه دهید رویش ساقه از طریق تغذیه از پیاز انجام شود. سپس مابفی مراحل را مانند آنچه در بالا ذکر شد تکرار کنید.
آموزش تکثیر گیاه لیلیوم
همانطور که می‌دانید لیلیوم دارای پیاز است لذا متداول ترین راه برای ازدیاد و تکثیر آن، از طریق کاشت پیاز ها صورت میگیرد. شما می‌توانید در مهرماه پیاز گیاهان خود را بررسی کرده تا در صورت متعدد شدن پیاز ها از آنها برای تکثیر استفاده نمایید. روش دیگری نیز برای تکثیر لیلیوم موجود است که در زیر به آن خواهیم پرداخت.
روش اول ؛ تکثیر لیلیوم از طریق پیاز ؛
- در مهر ماه پیاز ها را بررسی کرده و در صورت تعدد ، به منظور تکثیر از پیاز اصلی جدا کنید.
- سپس به مدت ۶ هفته آنها را در محیطی با دمای ۷ درجه سانتیگراد قرار دهید تا دوره‌ی سرمایی خود را طی کنند.
- در این زمان می‌توانید پیاز را در خاکی سبک و بدون هیچگونه عناصر نگهداری کنید و ماهی یکبار آبیاری نمایید.
- بعد از گذشت ۶ ماه، پیاز را در خاک مناسب، و مانند آنچه قبلا گفته شد بکارید و مراقبات بعدی را انجام دهید.
روش دوم ؛ تکثیر لیلیوم از طریق فلس
در فصل پاییز فلس های نزدیک پیاز را جدا کنید، سپس آنها را در بستر خاک مناسب بکارید و مرتب آبیاری کنید، بعد از رویش اولین جوانه ها کوددهی را آغاز کنید. به گل نشستن لیلیوم از این طریق طولانی تر از تکثیر از طریق پیاز خواهد بود.
روش سوم ؛ تکثیر لیلیوم از طریق دانه و بذر
بهترین راه کاشتن لیلیوم از طریق دانه است. گیاهی که از رشد دانه حاصل میشود، مقاوم‌تر است و کمتر به بیماری دچار میشود. اما این روش بسیار زمان‌بر است. گاهی ممکن است بیشتر از شش سال طول بکشد تا از بذر لیلیوم، یک گل زیبا رشد کند! به همین دلیل در کاشت لیلیوم، کاشت پیاز محبوب‌تر است.
موارد مصرف لیلیوم ؛
1.روغن استخراج شده از گل لیلیوم مصرف نرم کننده و ضدالتهابی دارد.
2.این روغن می‌تواند برای ماساژ، کودکان، خشکی زانو و آرنج و حتی به‌عنوان مرطوب کننده برای صورت و زیر چشم استفاده شود.
3.استفاده از روغن برای موهای خشک و شکننده نیز توصیه میشود.
• شایع ترین امراض و آفات گیاه لیلیوم ؛
در این قسمت به معرفی اصلی ترین و متداول ترین بیماری های گیاه لیلیوم خواهیم پرداخت، تا با شناخت و اطلاع یافتن از آنها بتوانید این امراض را کنترل و از مبتلا شدن گیاهتان به آنها پیشگیری کنید.
1. بیماری لکه قهوه‌ای روی برگهای لیلیوم
این بیماری که در اثر آبیاری بیش از حد بوجود می‌آید، با بروز لکه هایی قهوه‌ای رنگ روی گیاه خود را نشان داده و باعث توقف رشد، کاهش رشد، عدم گلدهی و یا کاهش سایز گل‌ها خواهد شد.
2. ریزش و زرد شدن برگ ها گل سوسن
این عارضه به دلیل کمبود نور حاصل میشود. در این هنگام برگ های لیلیوم‌زرد شده و می‌ریزند و یا بی حال و قهوه‌ای مانند میشوند. در این هنگام باید نور دریافتی گیاه را افزایش بدهید.
3. پوسیدگی ریشه گیاه لیلیوم
علت اصلی این عارضه بالا بودن رطوبت خاک و غرقاب شدن ریشه است. پوسیدگی ریشه به علت بیماری قارچی روی می‌دهد. در این صورت باید سریعا آبیاری را متوقف کنید و خاک گلدان را تعویض کنید.
4. حمله شته به گل سوسن
یکی دیگز از آفت‌های رایج این گل شته است. این آفت باعث آسیب برگ‌ها و جوانه‌های گیاه میشود. برای دفع شده ها در مراحل ابتدایی از دستمال مرطوب و نرم و یا از اسپری آب و صابون استفاده کنید و در مراحل پیشرفته تر از سم های دفع شته موجود در بازار.
5. نماتد گل لیلیوم
نماتد هم یک آفت دیگر است که باعث پوسیدگی ریشه لیلیوم میشود. برای این که گیاه به نماتد دچار نشود بهتر است هنگام کاشت از پیاز‌های سالم استفاده کنید و از تمیز بودن خاک کاشت مطمئن شوید. در مطلبی جداگانه به معرفی نماتد پرداختیم که حتما مطالعه کنید.
6. کلروز برگ لیلیوم
کلروز چیست ؟ زرد شدن بافتهای گیاهی در نتیجه کاهش مقادیر کلروفیل است
عواملی نظیر کمبود فسفر و اخلاف دمای زیاد بین روز و شب سبب ایجاد کلروز در برگ های لیلیوم می شود زیرا کمبود فسفر سبب ضعیف شدن و عدم تقویت ریشه گل لیلیوم می شود، در نتیجه جذب عناصر غذایی به شدت کاهش می یابد و از طرفی اگر اختلاف دمای گلخانه کشت لیلیوم در روز و شب بسیار زیاد باشد سبب کاهش کربوهیدرات در گیاه می شود که خود عاملی موثر در تشدید کلروز است.
از طرفی دیگر پیری در برگ های گل لیلیوم با کاهش کربوهیدرات های برگ و افزایش تنفس تسریع می شود که اگر فاصله کاشت پیاز های لیلیوم رعایت نشود کربوهیدرات تک به تک گیاهان کم شده و درصد بالاتری از گیاهان دچار زردشدگی میشوند.
7. نکروز برگ های لیلیوم
نکروز چیست ؟ مرگ سلولهای گیاهی یا بافتها
عامل اصلی نکروزه شدن برگ ها در لیلیوم کمبود کلسیم است. همچنین روی هم قرار گرفتن برگ های لیلیوم می تواند تعرق برگ های گیاه را کاهش دهد که باعث تشدید نکروزه شدن برگ های جوان در گل لیلیوم خواهد شد.
نکات مهمی که در مورد لیلیوم باید بدانید
✔️ گیاهان لیلیوم برای رشد مناسب خود، نیاز به یک دوره ی سرمایی مناسب دارند لذا توصیه می شود به منظور حفظ چرخه گلدهی در گیاه، از کاشت پیاز آنها در فصول گرم سال خودداری فرمایید.
✔️ یکی از نکات مهم که باید رعایت شود، عمق کاشت پیاز است. در هنگام کاشت پاییزه لیلیوم باید از گلدان های عمیق استفاده کرد. تا با تقویت سیستم ریشه‌دهی بیشترین راندمان را از گلدهی پیاز ها برداشت کرد.
✔️ به منظور تامین رطوبت مورد نیاز آن دقت کنید که لیلیوم را به هیچ وجه غبارپاشی نکنید رطوبت موجود در اتاق برای لیلیوم کافی است.
✔️ لیلیوم معمولا در تابستان گلدهی می‌کند. در بعضی از گونه‌ها گلدهی زودتر و در فصل بهار روی می‌دهد. برای این که گیاه در فصل بهار گل بدهد باید پیاز ها را در ماه آذر و دی در گلخانه کشت داد. اگر در مناطق سردسیری زندگی میکنید بهتر است ابتدا گل لیلیوم را در گلدان بکارید و در بهار به باغچه منتقل کنید.
✔️ از زمان رویش جوانه تا زمانی که پیاز ها به گل بشیند در صورتی که دمای محیط ۱۶ درجه سانتی گراد باشد مدتی به اندازه ۱۲۰ روز طول خواهد کشید.
✔️ در کاشت و تکثیر لیلیوم ممکن است بعضی از پیاز ها زود رس باشند که در این حال قبل از خارج کردن پیاز ها ساقه های شروع به سبز شدن می کند، که در این صورت باید آن قسمتی که سبز شده است را درون گلدان کاشته و روی ان را با خاک به خوبی بپوشانید.
✔️ لیلیوم گلی بسیار سمی است. بنابراین اگر این گل را در خانه خود دارید حتما آن را از دسترس کودک خود خارج کنید.
خب در این مطلب به معرفی گیاه لیلیوم به همراه شرایط نگهداری اون پرداختیم و به شما گفتیم که لیلوم نماد چیست و چه کاربردهایی دارد، با مطالعه مطالب بالا میتونید خیلی راحت در خانه از این گیاه زیبا نگهداری کنید، شما چه تجربه و نظری درخصوص این گیاه دارید؟ اگر سوال یا مشکلی دارید میتونید در بخش دیدگاه مطرح کنید تا کارشناسان ما پاسخ شما را ارسال کنند.
مطالب مرتبط :
آشنایی با گیاهان سمی
آشنایی با گیاهان خوشبو
